رادیوتراپی و بیماری های دهان و دندان

پرتو درمانی یک روش استاندارد درمانی برای بیماران با سرطان ناحیه سر و گردن می باشد.خشکی دهان و کم شدن جریان بزاق از شایعترین عوارض دهانی بیماران در طول مدت رادیوتراپی و بعد از آن می باشد .این دسته از بیماران با خشکی دهان مزمن، در معرض خطر پوسیدگی دندانی و دمینرالیزاسیون دندان قرار می گیرند.بدین صورت که به علت کمبود بزاق، خاصیت تمیز کنندگی و شستشوی بزاق در دهان وجود ندارد و وجود مخاط دهان ملتهب و دردناک در این بیماران ،عمل جویدن فرد را محدود می کند و شخص به ناچار به رژیم غذایی نرم روی می آورد که خود باعث تشکیل پلاک میکروبی بر روی دندان ها می شود.

همچنین از دیگر عوارض جدی ایجاد شده در اثر رادیوتراپی می توان به آسیب وارده به بافت مخاط دهان (لثه، زبان، گونه، کام….)استخوان فک ،عضلات مخصوص جویدن و دندان ها اشاره کرد که باعث التهاب و زخم بافت دهان و متعاقب آن عفونت مخاط دهان، از دست رفتن حس چشایی ،تریسموس یا انقباض عضلات فک و ازبین رفتن بافت استخوانی فک می شوند.التهاب مخاط دهان و حس چشایی از دست رفته در اثر رادیوتراپی، بعد از اتمام این پروسه درمانی ، قابل برگشت می باشند، در حالیکه خشکی دهان اساسا غیر قابل برگشت است .قابل ذکر است، ریسک پوسیدگی پیشرونده با شروع سریع و عفونت استخوان ،یک تهدید جدی برای تمام طول عمر فرد می باشد.لذا آگاهی رساندن به این گروه بیماران برای مشارکت در برنامه های پیشگیری و درمانی دهان و دندان قبل و بعد از رادیوتراپی، از برترین و مهمترین موضوعات زندگی افراد تحت درمان رادیوتراپی می باشد. اگر اقدامات پیشگیری به کار برده نشود،فرد تمام دندان های خود را در مدت کوتاهی از دست می دهد.

پوسیدگی دندان

اثرات کاربرد ژل فلوراید در بیماران تحت درمان بارادیوتراپی مبتلا به سرطان ناحیه سر و گردن

کاربرد ژل فلوراید روزانه یک روش استاندارد برای بیماران مبتلا به خشکی دهان متعاقب رادیوتراپی در نظر گرفته شده است.از آنجایی که پوسیدگی دندانی یک بیماری چند فاکتوری می باشد .توصیه می شود افراد رادیوتراپی شده باید درمان های دهان و دندان خود را به صورت مجزا و طبق برنامه زمانی خاصی دریافت کنند تا ریسک پوسیدگی و پیشرفت آن توسط دندانپزشک مشخص شده و متعاقبا راهنمائی ها و درمان های لازم برای داشتن دهان و دندان هایی سالم تر را دریافت کنند .مراقبت های دهانی که شامل استفاده از فلوراید باشند، می تواند این ریسک پوسیدگی را کاهش دهد اما شیوع پوسیدگی در اثر کاهش بزاق که توسط رادیوتراپی ایجاد می شود را از بین نمی برد.این بیماران می توانند از جایگزین های بزاق(بزاق مصنوعی) نیز استفاده کنند که در حقیقت محیط دهان را مرطوب نگاه می دارند .بنابراین درمان های فلوراید و بهداشت دهانی دقیق از ضروریات این اقدامات پیشگیرانه می باشد.

ملاحظات دندانپزشکی در بیماران تحت درمان رادیوتراپی و شیمی درمانی

سلامت دهان و دندان در بیماران با سرطان ناحیه سر و گردن که پرتو درمانی می شوند بطور وسیع و شدیدی به مخاطره می افتد.بنابرابن یک پروتکل درمانی جامع و کاملی نیاز است تا این گروه بیماران قبل از اقدام برای پرتو درمانی ،از نظر سلامت دهان و دندان تحت درمان قرار گیرند.مانند:تغذیه مناسب ، به کار گیری روش هایی موثر برای بهداشت دهان و دندان و تشخیص و درمان زودهنگام زخم های دهانی.
هر گونه درمان لازم که باعث کاهش عوارض دهانی در طول مدت رادیوتراپی و بعد از آن می شود باید یک ماه قبل از اقدام برای رادیوتراپی ،توسط دندانپزشک انجام شود. همچنین یک برنامه منظم برای بهداشت دهان بیمار آغاز شود که تاکید در پی گیری آن توسط بیمار باشد.

ملاحظات بهداشت دهان و دندان پس از رادیوتراپی

بیماران باید بهداشت دهان و دندان را طبق برنامه داده شده ،جدی بگیرند و دنبال کنند ،بعلاوه از دستورات و توصیه های زیرنیز پیروی کنند:
-مسواک برقی قابل قبول است ،اگر بیمار بدون آزردگی دهان می تواند از آن استفاده کند.
-مسواک های دستی نوع نرم
-دو تا سه بار در روز مسواک کنند
-دهانشویه زیاد استفاده شود
– انتخاب خمیر دندان بسته به بیمار است.نوع بدون طعم آن ها بهتر تحمل می شود بخصوص در موارد التهاب مخاط دهان..
-فلوراید توصیه می شود
-از نرمال سالین یا آب استفاده شود به جای خمیر دندان ،(زمانی که خمیر دندان دهان را تحریک می کند).
-یک بار در روز از نخ دندان استفاده شود
-دهانشویه های بدون طعم یا خنثی استفاده شود مثل آب نمک(نرمال سالین) و یا محلول بی کربنات سدیم
-دهانشویه می تواند هر دو تا چهار ساعت تکرار شود طبق نیاز، تا ناراحتی و درد مخاط دهان بهبود یابد
-از فلوراید ها بصورت ژل سدیم فلوراید خنثی ۱٫۱% یا ژل استانوس فلوراید۰٫۴% که با مسواک می تواند استفاده شود به مدت دو تا سه دقیقه استفاده و سپس دهان شسته شود .یک بار در روز کافی می باشد
-دهانشویه ای آنتی میکروبیال ( ضد میکروبی)مانند:
– دهانشویه کلرهگزیدین۰٫۱۲%تا۰٫۲% برای زخم های حاد لثه ای
-برای مدت یک تا دو دقیقه دهانشویه و سپس دهان خالی شود.می تواند دو تا چهار بار در روز انجام شود.بسته به شدت بیماری لثه ای دارد.

SOURCE :WebMD Public Information from the National Cancer Institute

adiation-related damage to dentition.

Kielbassa AM, Hinkelbein W, Hellwig E, Meyer-Lückel H.

Lancet Oncol. 2006 Apr;7(4):326-35. Review.

PMID: 16574548

Dental demineralization and caries in patients with head and neck cancer.

Deng J, Jackson L, Epstein JB, Migliorati CA, Murphy BA.

Oral Oncol. 2015 Jul 18. pii: S1368-8375(15)00256-0. doi: 10.1016/j.oraloncology.2015.06.009. [Epub ahead of print] Review.

PMID: 26198979

Management of the oral sequelae of cancer therapy.

Jones DL, Rankin KV.

Tex Dent J. 2012 May;129(5):461-8.

PMID: 22779202

Effects of compliance with fluoride gel application on caries and caries risk in patients after radiation therapy for head and neck cancer.

Epstein JB, van der Meij EH, Lunn R, Stevenson-Moore P.

Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 1996 Sep;82(3):268-75.

PMID: 8884824

[Caries prevention in radiotherapy of the head-neck area].

Nilles A, Stoll P.

Laryngorhinootologie. 1992 Nov;71(11):561-3. German.

PMID: 1463563